| |
Zawartość:
|
 |
Zespół do 1990 roku był podzielony miedzy dwa archiwa w Dahlem i Merseburgu, obecnie część D (Dahlem) liczy 697 mb, a część M (Merseburg), 396 mb. Według wstępu do in-wentarza części M z 1993 roku w Merseburgu było przechowywanych ponad 18250 j.a. Na-tomiast do Dahlem w 1969 roku przekazano z Bundesarchiv w Koblencji ok. 30 tys. j.a. daw-nego pruskiego ministerstwa sprawiedliwości. Źródła do historii Polski w latach 1772-1945 w zespole HA I Rep. 84a Jusitz Ministerium:
Część D
Bd. IX, strony 1720-1769 Organizacja wymiaru sprawiedliwości w Prusach Zachodnich w latach 1800 1918, kilkadziesiąt pozycji inwentarzowych zawierających materiały o strukturze sądów, podziały okręgów sądowych, personel, prokuratury, sprawozdania o wymiarze sprawiedliwości.
Bd. X, strony 1835-1873 - Organizacja wymiaru sprawiedliwości w Prusach Zachodnich w latach 1849-1919, kilkadziesiąt pozycji inwentarzowych zawierających materiały o organiza-cji sądów wszystkich szczebli, personel, nadzorze urzędowym, adwokaturze, notariuszach, prokuraturze, roczne sprawozdania sądów z działalności, pomoc finansowa dla urzędników w prowincjach wschodnich.
Część M
Bd. IV-VI, Ustrój lenny Prus, sprawy własności szlacheckiej w poszczególnych prowincjach, w tym w prowincji poznańskiej i Prusach Zachodnich. Są tu akta spraw dóbr rodowych, fun-dacji rodzinnych, fideikomisów rodów, m.in. Czapskich (sygn. 44239), Czartoryskich (44240-44241), Raczyńskich (45517-45519), Radolin-Radoliński (45522-45523), Radziwiłł (45524-45525).
Bd. VIII, s. 1014-1016, 1034-1036, 1110-1114 - Prawo cywilne w Poznańskim i Prusach Za-chodnich, kilkanaście pozycji inwentarzowych dotyczących prawa prowincjonalnego, a także różnego rodzaju sprawy procesowe, w których stronami lub stroną byli Polacy, min. regulacji długów po arcybiskupie Krasickim w latach 1806-1824 (sygn. 48569), długów księcia Domi-nika Radziwiłła z lat 1808-1811 (sygn. 48535).
Bd. IX, s. 1283-1304 D. 3.2. Polski ruch narodowy (Nationale polnische Bewegung). Grupa podzielona na trzy podgrupy:
D. 3.2.1. Polskie powstania (Polnische Aufstände) 1830, 1863. Akta pochodzą z lat 1809-1886, sygn. 50344-50416. Są to akta dochodzeń oraz procesów wobec Polaków będą-cych poddanymi króla pruskiego biorących w polskim ruchu narodowy, uczestników po-wstań: listopadowego i styczniowego oraz oskarżanych o zdradę stanu i spiski polityczne. Akta nie mają układu alfabetycznego.
D. 3.2.2. Aktywność w walce narodowej (Aktionen im nationalen Minderheitkampf), akta pochodzą z lat 1808-1932, sygn. 50417-50458. Są to akta dochodzeń i procesów Pol-skich działaczy narodowych za uczestnictwo w tajnych organizacjach narodowych, powstań-czych, spiskach, za zdradę stanu, obrazę majestatu, władz państwowych (pruskich). W grupie tej są sprawy m.in. księżom, posłom polskim do parlamentu pruskiego i niemieckiego, działa-czy polskiego ruchu narodowego na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach latach 20-tych i 30-tych XX wieku.
D.3.2.3. Prasa i agitacja (Presse und Agitation), akta pochodzą z lat 1875-1931, sygn. 50459-50484. Są to akta dochodzeń i procesów wobec polskich dziennikarzy, gazetom i wy-dawcom o obrazę majestatu, państwa, urzędników, zdradę stanu, wykroczenia wobec ustaw prasowych, sprzedaż zakazanych książek. Sprawy dotyczą m.in. gazet: Kurier Poznański, Gazeta Grudziądzka, Gazeta Olsztyńska, Gazeta Robotnicza, Praca, Katolik Codzienny, Cech. |
|
| |
Dzieje przechowywania:
|
|
Akta pruskiego ministerstwa sprawiedliwości były sukcesywnie przekazywane w XIX i XX wieku do GStA w Berlinie. W czasie wojny wraz zasobem archiwum zespół ten został ewakuowany (rozśrodkowany). Znaczna część tych akt po 1945 roku trafiła do zasobu DZA DS Merseburg, gdzie zostały uporządkowane w latach 1957-1976 oraz oznaczone sygnaturą 2.5. Natomiast akta będące w registraturze pruskiego MS przejęło w 1935 roku Ministerstwo Sprawiedliwości Rzeszy, gdzie znajdowały się do 1945 roku. Po wonie dawna registratura MS znajdowała się początkowo w Senacie Sądowym (Senat fur Justiz) w Berlinie (do 1950 roku), następnie w Archiwum Głównym Berlina (Hauptarchiv Berlin), by w 1954 roku trafić do zasobu Bundesarchiv w Berlin - Moabit, gdzie zostały uporządkowane. W 1969 roku ze-spół został przekazany przez BA do GStA PK, gdzie otrzymał sygnaturę HA I Rep. 84a. W 1993 roku akta pruskiego MS z archiwum w Merseburgu zostały również przeniesione do GStA PK i włączone do zespołu HA I Rep. 84a. Fizycznie akta jednakże nie zostały połączo-ne, stanowią one osobne część z własnymi pomocami archiwalnymi, oznaczone inicjałami poprzedniego miejsca przechowywania, tj. D Dahlem, M - Merseburg. Inicjał ten jest obec-nie również elementem sygnatury akt. |
|
| |
Aktotwórca:
|
|
Jusitzministerium (1808-1935)
W 1737 roku Departament Sprawiedliwości został wyłączony z Tajnej Rady (Geheimer Rat) z osobnym ministrem (Chef de Justice). W minister kierujący wymiarem sprawiedliwości otrzymał w 1747 roku tytuł Kanclerza (Gross Kanzler). W drugiej połowie XVIII wieku departament sądowy dzielił się cztery departamenty: lenny, sprawiedliwości, religijny i szkol-ny, kolonialny, zarządzane przez ministrów sprawiedliwości, z których jeden był równocze-śnie kanclerzem i nadzorował pracę pozostałych. Od 1781 roku przy kanclerzu działała też Komisja Ustawodawcza (Gesetzkommission), które zadaniem było przygotowanie zarządzeń i edyktów. W okresie reform Steina Hardenberga na podstawie zarządzenia z 16 grudnia 1808 roku dotychczasowe departamenty wymiaru sprawiedliwości i urząd kanclerza wielkie-go zostały rozwiązane a w ich miejsce powołane zostało ministerstwo sprawiedliwości kiero-wane przez jednego ministra. W latach 1818-1848 w ministerstwie sprawiedliwości działał drugi minister dla spraw rewizji ustawodawstwa. Mimo zjednoczenia Niemiec w 1871 roku PMS działało nadal, jego kompetencje ograniczone zostały dopiero w 1919 roku, gdy Urząd Sprawiedliwości Rzeszy przekształcono w Ministerstwo Sprawiedliwości Rzeszy. Na pod-stawie ustawy o przekazaniu sądownictwa z 16.02.1934 od 22.10.1934 PMS połączono MS Rzeszy, tworząc od dnia 24.01.1935 jedno MS Rzeszy.
|
|
| |
Bibliografia:
|
|
- Elstner Walter, Die Bestände der I.Und II. Hauptabteilung des Geheimen Staatsarchivs PK Berlin - Dahlem nach ihrer Rückführung. Ein Überblick, Berlin 1996, Aus der Arbeit des Geheimen Staatsarchivs Preussischer Kulturbesitz,
- Bornhak C., Preussische Staats und Rechtsgeschichte, Berlin 1903,
- Starke W.F.C., Darstellung der bestehenden Gerichtsverfassung in dem Preussischen Staate, Berlin 1839,
- Justiz Ministerium,
Inwentarz książkowy
- Übersicht über die Bestände des Geheimen Staatsarchivs zu Berlin-Dahlem, Leipzig 1934-1939, Mitteilungen der Preußischen Archivverwaltung, 24-26,
I. Hauptabteilungbearb.) von Ernst Müller u. Ernst Posner; II.-IX. Hauptabteilung (bearb.) von Heinrich Otto Meisner u. Georg Winter; X.-XI. Hauptabteilung (bearb.) von Reinhard Lüdicke
- Branig Hans, Bliß Winfred, Petermann Werner, Übersicht über die Bestände des Geheimen Staatsarchivs in Berlin-Dahlem, Spich 1967, Geheimes Staatsarchiv der Stiftung Preussischer Kulturbesitz, II,
- Branig Hans, Bliß Winfred, Petermann Werner, Übersicht über die Bestände des Geheimen Staatsarchivs in Berlin-Dahlem, Spich 1966, Geheimes Staatsarchiv der Stiftung Preussischer Kulturbesitz, I,
|
|
